19/2 Μέρα της Κύπρου, Μέρα Σεφέρη;

19 Φλεβάρη σήμερα...

49 χρόνια πριν, στα 1959, υπογράφεται στο Λονδίνο μεταξύ της Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας η συμφωνία για την Κύπρο, με την οποία ιδρύεται ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία, με Ελληνοκύπριο Πρόεδρο και Τουρκοκύπριο αντιπρόεδρο. Έτσι γράφει στο ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ της ΕΡΤ...

Μισό αιώνα αργότερα, με όλα τα γεγονότα που ακολούθησαν, η Κύπρος βρίσκεται πάλι να διεκδικεί το αυτονόητο. Να ζήσει ενωμένη και ανεξάρτητη.

Οι προεδρικές εκλογές που αυτές τις μέρες βρίσκονται σε εξέλιξη στην Κύπρο, και που με τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου σήμαναν οριστικά τέλος της εποχής της στασιμότητας στην επίλυση του κυπριακού, ευελπιστούμε πως θα δώσουν επιτέλους τη λύση που χρόνια ονειρευόμαστε όσοι πολύ αγαπάμε το πολύπαθο νησί της Αφροδίτης.

Τη μέρα τη σημερινή, μέρα που υπογράφτηκε η ανεξαρτησία της, έστω και αν βίαια ανατράπηκε δεκαπέντε χρόνια αργότερα από πραξικόπημα που υποκίνησε η χούντα της 21ης Απριλίου σε πρώτη φάση και αμέσως μετά από τα στρατεύματα του Αττίλα που εισέβαλαν και διχοτόμησαν το νησί, η σκέψη μας στρέφεται σ’ αυτόν τον πανέμορφο τόπο και τους στέλνουμε όλη την αγάπη και τις ευχές μας να μπει τέλος στην απαράδεκτη κατάσταση. Να γυρίσουν πια στα σπίτια τους οι πρόσφυγες. Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι. Να βρεθεί ο τρόπος να ζήσουν ενωμένες οι δύο κοινότητες και μαζί να οικοδομήσουν ένα όμορφο και φωτεινό μέλλον για τον τόπο τους. Να φύγουν οι ξένοι, να πέσουν τα συρματοπλέγματα. Να γίνει πάλι η Κύπρος σαν την Κύπρο που τραγούδησε ο Λεωνίδας Μαλένης:

ΧΡΥΣΟΠΡΑΣΙΝΟ ΦΥΛΛΟ

Γη της λεμονιάς, της ελιάς
Γη της αγκαλιάς, της χαράς
Γη του πεύκου, του κυπαρισσιού
Των παλικαριών και της αγάπης
Χρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στο πέλαγος.

Γη του ξεραμένου λιβαδιού
Γη της πικραμένης Παναγιάς
Γη του Λίβα, του άδικου χαμού
Τ' άγριου καιρού των ηφαιστείων
Χρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στο πέλαγος.

Γη των κοριτσιών που γελούν
Γη των αγοριών που μεθούν
Γη του μύρου, του χαιρετισμού
Κύπρος της αγάπης και του ονείρου
Χρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στο πέλαγος.

Αυτό το «Χρυσοπράσινο φύλλο, ριγμένο στο πέλαγο» όπως τη θέλησε να μοιάζει και την περιέγραψε ο στιχουργός Λεωνίδας Μαλένης, μελοποιήθηκε στη συνέχεια από το Μίκη Θεοδωράκη και κυκλοφόρησε σε ομότιτλο δίσκο την 1η Οκτωβρίου 1966 και με την υπέροχη ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Το ότι οι στίχοι αυτού του τραγουδιού, που έχει γίνει σύμβολο πια της Κύπρου είναι του Λεωνίδα Μαλένη, φαίνεται πως αρκετοί το αγνοούν και συχνά το αποδίδουν στο Γιώργο Σεφέρη. Ίσως γιατί ο Σεφέρης ύμνησε όσο κανένας άλλος Ελλαδίτης με τους στίχους του την Κύπρο και ιδιαίτερα μέσα από τη συλλογή του ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΣΤΡΩΜΑΤΟΣ Γ΄ που την αφιέρωσε:

«Στον κόσμο της Κύπρου», με τον γνωστό υπότιτλο «… Κύπρον, ού μ’ εθέσπισεν…»

Ο Σεφέρης βέβαια έδεσε και την επαγγελματική του δράση ως διπλωμάτης με το θέμα της Κύπρου. Τη δεκαετία του 50 που το κυπριακό αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα διεθνή ζητήματα, ο Γιώργος Σεφέρης ως κορυφαίο στέλεχος του Υπουργείου Εξωτερικών, κλήθηκε πολλές φορές να συνδράμει στην επίλυσή του. Όπως μάλιστα πολλοί επισημαίνουν αυτή η διπλή σχέση του Σεφέρη με την Κύπρο τον οδήγησε συχνά σε σύγκρουση εσωτερική. Με όλα όσα έχουμε υπόψη, η σύγκρουση αυτή θα πρέπει να αφορούσε το δέον γενέσθαι για την καλύτερη επίλυση του κυπριακού προς όφελος της ίδιας της Κύπρου και όχι τις προσωπικές σκοπιμότητες που κάποιοι του απέδωσαν φτάνοντας ακόμη και να τον κατηγορήσουν πως πούλησε την Κύπρο για να πάρει το Νόμπελ. Μάλιστα υπάρχει η έγκυρη πληροφορία περί του αντιθέτου, ότι ο Σεφέρης τόλμησε να διαφωνήσει με τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου και επιπλέον φρόντισε να πρωτοκολλήσει τη διαφωνία του αυτή ώστε να υπάρχουν επίσημα στοιχεία πως δε συναίνεσε στη λύση που δόθηκε. (Εφημερίδα Νέα, ΣΑΒΒΑΤΟ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2007 Αρ.Φύλλου:18.963)

Η διαφωνία αυτή που τότε, το 1959, μόνο οι εκπρόσωποι του ΑΚΕΛ είχαν την τόλμη να προβάλουν και δύο μόνο των υπολοίπων της ελληνοκυπριακής αποστολής, και με όσα ο χρόνος που πέρασε μας δίδαξε, καθιστά τον Σεφέρη ιδιαίτερα διορατικό ως διπλωμάτη αλλά και τον κατατάσσει στους γνήσιους φίλους της Κύπρου. Και σε εκείνους που δεν υπολόγισαν το προσωπικό κόστος για να υπερασπίσουν τα συμφέροντα του νησιού. Εδώ θα πρέπει μάλιστα να σημειώσουμε ότι την περίοδο εκείνη ο Σεφέρης ήταν πρέσβης της Ελλάδας στο Λονδίνο και μόνο λόγω αυτής της θέσης καταλαβαίνει ο καθένας πόσες πιέσεις δέχτηκε για να υποστηρίξει τις αγγλικές θέσεις. Πλην όμως οι πιέσεις έπεσαν στο κενό…

Ίσως και γιατί ο Σεφέρης, ο Σεφεριάδης όπως ήταν το κανονικό του όνομα, είλκυε την καταγωγή από τη μαρτυρική Σμύρνη. Τη Σμύρνη που τη χάσαμε από τα παιγνίδια των μεγάλων. Και άνθρωποι που τέτοιο πόνο έχουν στην ψυχή, κανείς δεν μπορεί να τους εξαγοράσει. Και με κανένα τίμημα. Μιλάει μέσα τους μόνο η φωνή της αλύτρωτης πατρίδας και τους καλεί στο μετερίζι να την υπερασπιστούν με αυταπάρνηση. Κι αν δεν μπόρεσε να σώσει την ιδιαίτερη πατρίδα του, ο Σεφέρης θα κάνει ό,τι ήταν ανθρωπίνως δυνατό για να σώσει μια άλλη γωνιά της Ελλάδας, την Κύπρο που τόσο λάτρεψε. Χαρακτηριστικό το ακόλουθο σημείωμά του:

«η εμπειρία ενός ανθρώπινου δράματος, που όποιες και να ‘ναι οι σκοπιμότητες της καθημερινής συναλλαγής, μετρά και κρίνει την ανθρωπιά μας.»

Και σε ένα γράμμα προς την αδερφή του θα σημειώσει:

«Τον έχω αγαπήσει αυτόν τον τόπο. Ίσως γιατί βρίσκω εκεί πράγματα παλιά, που ζουν ακόμη, ενώ έχουν χαθεί στην άλλη Ελλάδα»

Να λοιπόν, με στοιχεία, η σχέση του Σεφέρη με την Κύπρο. Η αληθινή σχέση. Η Κύπρος ξυπνά στον ποιητή τη μνήμη της αγαπημένης του Ιωνίας που χάθηκε οριστικά… Και κείνο το χειμώνα του '59, αν και πρέσβης στο Λονδίνο, δεν μπορεί παρά να λειτουργήσει σαν έλληνας και τίποτε άλλο. Και σαν έλληνας δεν μπορεί παρά να διαφωνήσει με το σκοτεινό μέλλον που βλέπει να ετοιμάζουν στην Κύπρο.

Ίσως εκείνη η γενναία του στάση στις μέρες του Φλεβάρη του ’59, τότε που υπογράφτηκαν οι συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου, να οδήγησε και σε ένα ακόμη λάθος συνειρμό… Στην αρχή οφείλω να πω ότι την πάτησα κι εγώ. Πού να φανταστώ τέτοια προχειρότητα από εκείνους που δίνουν το ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ της ΕΡΤ; Βλέπεις εκεί να λέει πως στις 19 Φλεβάρη γεννήθηκε ο Σεφέρης και δεν κάθεσαι να το ψάξεις. Απλώς θυμάσαι τον ποιητή και του κάνεις «γενέθλια» διαβάζοντας ξανά τα πολυδιαβασμένα και χιλιαγαπημένα ποιήματά του. Περιχαρής ανεβάζεις και μερικά βίντεο – αφιερώματα για να τον θυμηθούν και άλλοι τέτοια μέρα…

Κι έρχεται έπειτα η είδηση πως την ίδια μέρα υπογράφτηκε η συμφωνία του Λονδίνου… Και λες, για δες! Τι σύμπτωση φοβερή. Και στρώνεσαι και διαβάζεις και ψάχνεις πηγές… Και ανακαλύπτεις το λάθος. Ε, όχι. Δεν έχει γενέθλια σήμερα ο Σεφέρης… 29 Φλεβάρη με το παλιό γεννήθηκε. Πα να πει, 13 του Μάρτη με το καινούριο ημερολόγιο… Ευτυχώς βρήκα αναφορά και στα δικά του ημερολόγια οπότε δε χωρά καμιά αμφιβολία. (ΜΕΡΕΣ Α, σελ. 46)

Τι να πεις; Αν το λάθος υπήρχε μονάχα στο τραγούδι, θα λέγαμε πως η μεγάλη μας αγάπη για το Σεφέρη φταίει… Μα εδώ, στο λάθος πότε γεννήθηκε, είναι η αδιαφορία μας και το πέρα βρέχει και μόνο… Τουλάχιστον αν δεν μπορούν σωστά να μας ενημερώνουν, ας μην το κάνουν καθόλου. Ή αν θέλουν ντε και καλά να αναφέρουν μια τέτοια μέρα το Σεφέρη, ας θυμούνται τη στάση του στις 19 Φλεβάρη στο Λονδίνο. Την άρνησή του να συνυπογράψει τη συμφωνία για την Κύπρο. Να την πούμε μέρα Σεφέρη αυτή, αλλά όχι για γενέθλια που δεν έχει. Αλλά για το μεγαλείο της ψυχής του.

Και να τον θυμόμαστε κάθε που λέμε το «Χρυσοπράσινο φύλλο»… όχι γιατί έγραψε τους στίχους, αυτοί είπαμε, είναι του Λεωνίδα Μαλένη, αλλά για όσα άλλα έγραψε και έκανε για το νησί της Αφροδίτης ο Γιώργος Σεφέρης. Τόσα πολλά που να λέμε Κύπρος και να θυμόμαστε και εκείνον.

Αλλιώς, αν επιμένουμε έτσι επιφανειακά και ανερμάτιστα να μιλάμε για ανθρώπους αληθινούς, έτσι να αδιαφορούμε για τους ποιητές μας, μας αξίζει η άλλη εκδοχή του τραγουδιού, όπως την έγραψε (για ίδιους πάνω κάτω λόγους) ο αρθρογράφος του Βήματος:

Χρυσοπράσινο Φύλλο 2005

Γη της λησμονιάς, της ψευτιάς
γη της αμυαλιάς, της κλεψιάς
γη της μάσας και του ρατσισμού
της προσωπολατρίας και της απάτης
Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο βούρκο μας

Γη του γιαλαντζί πατριωτισμού
γη της λερωμένης «αρχοντιάς»
γη του τζόγου, του εταιρισμού
του καιροσκοπισμού, των προσωπείων
Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο βούρκο μας

Γη των Βρετανών που πουλούν
τη μισή γη αυτών που αδιαφορούν
γη όπου το χρήμα μόνο προσκυνούν
Κύπρος της απάτης και του γελοίου
Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο βούρκο μας

Στο χέρι μας λοιπόν είναι. Ποιο ακριβώς φύλλο θέλουμε; Το χρυσοπράσινο που μας έχει τόσο μαγέψει ή το άλλο, το σάπιο, που μας δώρισε ο Διόδωρος Κυψελιώτης;

Γιατί το πρόβλημα δεν είναι μόνο με τη λάθος ημερομηνία στη γέννηση του ποιητή. Είναι πολύ βαθύτερο και πολύ πιο τραγικό. Χτες, όταν παρασυρμένη κι εγώ από την ημερομηνία των γενεθλίων του Σεφέρη έψαξα κάποια βίντεο να ανεβάσω, βρέθηκα μπροστά σε μια δυσάρεστη έκπληξη. Ένα βίντεο ανεβασμένο από Τούρκους... Όχι, δεν υποφέρω από σωβινισμούς. Αλλά πικράθηκα βλέποντας Τούρκους να προβάλουν στο διαδίκτυο το σπίτι του Σεφέρη στη Σμύρνη. Πικράθηκα σαν Νεοσμυρνιώτισσα... Πικράθηκα σαν άνθρωπος που αγαπά πολύ το Σεφέρη και ξέροντας πόσο εκείνος πόναγε για τον τόπο του. Μα πικράθηκα και γιατί εμείς ελάχιστα νοιαζόμαστε για τους ποιητές μας. Σήμερα, διαπιστώνοντας και το λάθος του ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ, η πίκρα μου ξεχείλισε...

Κι έπειτα, ψάχνοντας κι άλλο βρέθηκα σε ακόμη πιο σκοτεινά μονοπάτια. Αυτή τη φορά και για το Σεφέρη και για την Κύπρο... Σας δίνω το σύνδεσμο για να διαβάσετε από πρώτο χέρι όσα καταγγέλλει ο Σάββας Παύλου , ένας άνθρωπος που θέλησε να κάνει διατριβή με αυτό το θέμα ακριβώς: "Σεφέρης και Κύπρος". Και έπεσε πάνω σε τοίχο. Γιατί; Γιατί μας κρύβουν ακόμη σήμερα την αλήθεια που γνώριζε ο Σεφέρης για τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου;

Την Κυριακή που μας έρχεται οι πολίτες της Κύπρου θα αποφασίσουν για το μέλλον του τόπου τους. Μέλλον που θα επηρεάσει και το δικό μας. Όπως και το έχει επηρεάσει δεκαετίες τώρα. Όμως για να μπορούνε οι πολίτες να αποφασίζουν, πρέπει και να γνωρίζουν. Δε λέω την ημερομηνία που γεννήθηκε ο Σεφέρης... αυτό είναι το λιγότερο, αν και δείχνει τη κατάντια μας... Να γνωρίσουμε όμως την πολιτική μας ιστορία, να μάθουμε πια ποιοι πούλησαν για ένα κομμάτι κρέας και την Ελλάδα και την Κύπρο. Ένα κομμάτι κρέας... όπως αναφέρει στο άρθρο του και ο Σάββας Παύλου:

Πώς αντιδρά σ' αυτές τις κατηγορίες ο ποιητής; Τι καταγράφει στο πολιτικό του ημερολόγιο, για το Κυπριακό και τους πρωταγωνιστές των εξελίξεων; Γιατί το ημερολόγιο αυτό παραμένει ανέκδοτο;

Παρ' όλον ότι προκλήθηκε τόσες φορές δημοσίως, εντούτοις ο Σεφέρης δεν απάντησε ποτέ. Στις εγγραφές που έχουμε στον τόμο "Μέρες Ζ" και στην αλληλογραφία του, υπάρχει σε κάποια σημεία, αντεπιχειρηματολογία του Σεφέρη, η υπεράσπιση του εαυτού του, ο διαχωρισμός ευθυνών και η κριτική για τους πρωταγωνιστές της Ελλαδικής πολιτικής ζωής. Ακόμη έχουμε μαρτυρίες από διάφορους συνομιλητές του που κατέγραψαν τις αντιδράσεις του. Αναφέρω χαρακτηριστικά δύο:

Η πρώτη από τον Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλο: "Θυμήθηκα παλιές θολές μέρες, όταν φώναζαν πως πούλησε το Νησί για το βραβείο. Ήταν βαρύθυμος, δεν ήθελε να μιλήσει. Ύστερα δύσκολα με το λόγο του Μακρυγιάννη: Πες μου, μωρέ δάσκαλε, κανένα κομμάτι κρέας ήταν για να το πουλήσεις;".

Η δεύτερη από την Ήβη Μελεάγρου η οποία σε δημοσίευμά της παράθεσε τη συζήτηση που είχε με τον Σεφέρη με αφορμή τις επιθέσεις της εφημερίδας "Εστία" η οποία απέδιδε την απονομή του Νόμπελ στο ρόλο που έπαιξε ο ποιητής στις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου:

"Πριν ακόμα φτάσει το Κυπριακό στη Ζυρίχη, σε κάποιο άλλο ανάλογο σχέδιο, συζήτησα έντονα με τον κ. Αβέρωφ. Είναι έγκλημα αυτό που πάτε να κάνετε, του είπα. Έκτοτε ο κ. Αβέρωφ δεν με χαιρετά. Για τις συμφωνίες δεν έχω καμιά ευθύνη. Όλα είχαν συμφωνηθεί στη Ζυρίχη. Όταν πια ήρθαν για τις υπογραφές στο Λονδίνο όλα ήταν τελειωμένα, απέμενε η διεκπεραίωσή τους. Ήμουν ένας υπάλληλος υποχρεωμένος να εκφράσω τις απόψεις της κυβερνήσεώς μου. Νύχτες ολόκληρες δεν έκλεισα μάτι. Περπατούσα πάνω - κάτω, ήθελα να παραιτηθώ. Με βασάνισε πολύ. Σκέφτηκα πως η παραίτησή μου θα πρόσθετε ακόμα μια περιπλοκή στην πατρίδα μου, χωρίς να ωφελήσει σε τίποτα".

Ένα έγκλημα... ένα έγκλημα που χρειάστηκε να περάσουν τόσα χρόνια για να δούμε όλες τις θηριώδεις προεκτάσεις του. Αλλά δεν έφτασαν τα χρόνια αυτά για να μάθουμε και τους δολοφόνους...